Knjiga Etnografski kroki Crne Gore – Prilozi o patrijarhalnom društvu kroz rodnu perspektivu, predstavlja novi akademski doprinos dr Lidije Vujačić, profesorke Filozofskog fakulteta Univerziteta Crne Gore, i jedne od vodećih etnološkinja/antropološkinja u Crnoj Gori i susjednim državama. Ova knjiga tematski se nadovezuje na većinu dosadašnjih istraživačkih interesovanja autorke, koja su na početku njene karijere primarno bila iz oblasti porodice i srodstva, a vremenom sve više iz domena savremene i potrošačke kulture. U ovoj monografiji susrijeću se ove teme na istom mjestu, i pred čitaocima se prikazuju mnogi fenomeni iz domaćeg tradicijskog društva kako prolaze transformaciju (a ponekad i petrifikaciju i regeneraciju) u uslovima savremenih društvenih i kulturnih tokova. Autorka prikazuje i objašnjava i više pojava, poglavito vjerovanja i običaja, koje u funkcionalnom obliku nijesu preživjele modernizacijske procese 20. i 21. vijeka, čime su čitaoci, uključujući i užestručni čitalački krug, u prilici da saznaju pojedinosti o kulturnim elementima koje bi mogli uslovno nazvati i egzotičnima, a svakako davno prošlim. Svi su ovi fenomeni (i izumrli, preživjeli i vrlo živući), posebno osvjetljeni iz rodnog rakursa, i dr Vujačić svakoj (pod)temi u knjizi prilazi razmatrajući maskuline i feminine aspekte određene pojave, vjerovanja ili (sistema) vrijednosti, uz jasnu naznaku dominantnog patrijarhalnog konteksta koji je bio određujući ne samo u tradicijskom već i u savremenom društvu, i to ne samo u slučaju Crne Gore.
Knjiga je podijeljena na šest poglavlja (uključujući opširan Uvod), gdje prva dva predstavljaju i korisnu teorijsku i fenomenološku diskusiju upravo o rodu, tradiciji (tradicionalizmu) i (neo)patrijarhatu, koja nije ograničena samo na naše podneblje već je odlično povezana sa širim globalnim sociokulturnim tokovima i naučnim razmatranjima. Treće poglavlje minuciozno diskutuje o klasičnoj temi etnoantropoloških istraživanja crnogorskog društva (bratstveničko-plemenski i srodstvenički odnosi), a četvrto o patrijarhalnom braku u njegovoj preobrazbi pri susretu tradicijskih i modernih vrijednosti. Posljednja dva poglavlja većinom su posvećena ‘arhaičnim’ običajima i vjerovanjima, među njima i pojedinima koji su slabo poznati i u stručnim krugovima, koji su posebno osvjetljeni iz rodnog aspekta. Sve navedene teme predstavljene su i analizirane izuzetno pristupačnim stilom, kroz zanimljivu naraciju i poput nekog pripovjednog putovanja kroz crnogorsku tradicijsku kulturu koja je dijelom nestala, a dijelom i nadalje živi u više ili manje promijenjenim formama.
Ovaj izuzetno zanimljivi ‘etnografski kroki’ kako ga je definisala autorka, više je pak od puke skice dijela prošlog i aktuelnog sociokulturnog mozaika Crne Gore, pošto analiza i interpretacija poniru u samu strukturu niza posmatranih pojava. ‘Etnografska esejistika’, kako žanr ovog rukopisa određuje sama autorka, tako je istovremeno i pristupačna i zanimljiva, a i duboka i interpretativna, te donosi nove uvide i novi kontekst u etnološki i antropološki ranije obrađene pojave iz crnogorske prošlosti i sadašnjosti. Time se ova knjiga preporučuje i stručnom i širokom čitateljstvu, kako u Crnoj Gori tako i u inostranstvu, gdje više razmatranja i zaključaka mogu biti relevantni ne samo za cnogorsku sociokulturnu stvarnost, već i za fenomenologiju preobražaja roda, patrijarhata i tradicije i u drugim društvima.
Dr Srđan Radović, viši naučni saradnik
Etnografski institut SANU, Beograd